خرابی یاتاقان حتما برای شما هم آشناست. عبارت یاتاقان زدن یکی از شوخی‌های رایج بین علاقه‌مندان به خودرو و طرفداران اتومبیل‌های خاص است. قطعا شما هم در مکالمات روزمره این عبارت با به وفور شنیده‌اید. یاتاقان و خرابی‌های آن یکی از مشکلاتی است که در صورت عدم مراقبت کافی از موتور خودرو ممکن است به وقوع بپیوندند. اما یاتاقان چیست و چه نقشی در موتور خودروها دارد؟
وظیفه یاتاقان در موتور خودرو چیست؟
اگر قصد تشریح وظیفه این قطعه که به شکل حلالی و نیم کره نازک است را داشته باشیم می‌توانیم به این تعریف اشاره کنیم که یاتاقان وظیفه تسهیل و امکان‌بخشی حرکت بین دو جسم را فراهم می‌کند. البته این تعریف برای بلبرینگ هم می‌تواند به کار برود اما در قسمت‌هایی از موتور خودرو که امکان استفاده از بلبرینگ نیست از یاتاقان استفاده می‌شود. به عنوان مثال میل لنگ درون دسته پیستون قرار می‌گیرد و باعث حرکت دورانی آن می‌شود. یاتاقان بین میل لنگ و دسته پیستون قرار می‌گیرد و علاوه بر دفع ضربات، اصطکاک بین دو قطعه را از بین برده و عملکردی نرم و روان را ایجاد کند. همچنین یاتاقان‌ها مانع از ایجاد خوردگی و خراشیدگی روی میل لنگ و دسته پیستون می‌شوند. یاتاقان‌ها قابلیت برطرف کردن لقی بین میل لنگ و دسته پیستون را نیز دارند. در صورت وجود لقی بین این دو جزء از موتور امکان هرزگردی میل لنگ وجود دارد. برای پی بردن به اهمیت نقش همین قطعه کوچک کافی است بدانید خرابی یاتاقان می‌تواند منجر به سوختن موتور خودرو شود.
جنس یاتاقان‌ها از چه آلیاژی تشکیل شده‌اند؟
یاتاقان‌ها به طور معمول از چند لایه مختلف تشکیل می‌شوند. جنس بدنه یاتاقان عموما از سرب و مس است. البته بسته به شرکت تولید کننده ممکن است از قلع نیز به جای مس استفاده شود. بدنه اصلی یاتاقان‌ها به وسیله یک پوسته مقاوم در برابر حرارت بالا متشکل از فولاد، برنز، مس و سرب پوشانده می‌شود. یکی از مواردی که شرکت‌های تولید کننده برای انتخاب آلیاژ یاتاقان‌ها در نظر می‌گیرند نوع موتور خودرو است. به عنوان مثال ممکن است آلیاژ یاتاقان‌های پژو پارس مجهز به موتور XU7 با یاتاقان پژو پارس با موتور TU5 متفاوت باشد.
انواع یاتاقان‌ها در موتور خودرو
به طور کلی دو نوع یاتاقان در موتور اتومبیل‌ها بکار می‌رود. این دو نوع شامل یاتاقان ثابت و یاتاقان متحرک می‌شود. وظیفه هر یک از این یاتاقان‌ها به شرح ذیل است:
یاتاقان ثابت:
یاتاقان ثابت همان یاتاقانی است که در مثال بالا ذکر شده و بین میل لنگ و دسته پیستون می‌گیرد. با توجه به اینکه این یاتاقان به دسته پیستون متصل می‌شود به آن یاتاقان ثابت می‌گویند. بر روی یاتاقان‌های ثابت حفره و شیارهایی وجود دارد که به گردش روغن بر روی آن کمک می‌کند.
یاتاقان متحرک:
یاتاقان متحرک در قطر داخلی شاتون قرار می‌گیرد و به میل لنگ متصل می‌شود. به طور کلی عملکرد و شکل یاتاقان متحرک بسیار به نوع ثابت آن شبیه است و تنها در محل قرارگیری متفاوت هستند. این یاتاقان‌ها نیز مجهز به شیارهایی برای عبور راحت روغن بر روی آن هستند.
عوامل موثر در خرابی یاتاقان ها
علت اصلی خرابی یاتاقان ها که در اصطلاح عامیانه با آن یاتاقان زدن می‌گویند ارتباط مستقیمی با روغن موتور دارد. موارد زیر از جمله ایراداتی است که به واسطه مشکل روغن برای یاتاقان حادث می‌شود.
کیفیت پایین روغن موتور و عدم تعویض به موقع آن
همانطور که بالاتر هم اشاره کردیم، یاتاقان‌ها داری حفره و شیارهایی برای گردش صحیح روغن موتور هستند. همین امر نشان‌دهنده اهمیت روغن موتور برای کارکرد صحیح یاتاقان است. در صورتی که از روغن موتورهای بی کیفیت استفاده کنید امکان آسیب به یاتاقان‌ها افزایش پیدا می‌کند. همچنین روغن موتور عمر مفیدی دارد که برحسب کیلومتر تعیین می‌شود. با گذر از کیلومتر مشخص شده روغن موتور خاصیت روان‌کاری خود را از دست می‌دهد. زمانی که روغن موتور نتواند به وظیفه اصلی خود عمل کند یاتاقان‌ها اولین قطعاتی در موتور خودرو هستند که دچار آسیب و خرابی می‌شوند.
ترکیب شدن آب و روغن موتور
در پست آشنایی با واشر سرسیلندر و عوامل خرابی آن به علل سوختن واشر سرسیلندر و ترکیب شدن آب رادیاتور و روغن موتور به طور کامل پرداختیم. پس از سوختن واشر سرسیلندر و ورود آب رادیاتور به محفظه احتراق و ترکیب شدن با روغن موتور، کیفیت روغن افت محسوسی پیدا خاصیت و عملکرد خود را از دست می‌دهد. چنانچه سریعا اقدام به تعمیر خودرو نکنید احتمال خرابی یاتاقان‌ها به بالاترین حد ممکن خود می‌رسد.
رسوب گرفتی مجاری عبور روغن
در صورت عدم تعویض به موقع روغن موتور، غلظت روغن زیاد شده و دچار حالت چسبندگی می‌شود. این ماده چسبنده به مجاری عبور روغن می‌چسبد و باعث کاهش قطر آن می‌شود. در نهایت روغن کمتر از مقدار لازم به گردش درخواهد آمد و به مرور منجر به خرابی یاتاقان ها خواهد شد.
خرابی اویل پمپ
اویل پمپ یا پمپ روغن وظیفه مهم پمپاژ و ارسال روغن به نقاط مختلف موتور را برعهده دارد. گرفتگی و انسداد یا ضعیف شدن اویل پمپ در ارسال حجم لازم روغن به نواحی موتور اختلال ایجاد کرده و باعث بروز مشکل در یاتاقان‌ها می‌شود.
رانندگی پر شتاب
رانندگی پر شتاب یا بالا بردن مداوم دور موتور بالا تنها عامل خرابی یاتاقان‌ها است که ارتباطی با روغن موتور ندارد. در صورتی که عادت به رانندگی پر شتاب دارید بهتر است بدانید که با بالا رفتن دور موتور سرعت حرکت و اصطکاک بین میل لنگ و شاتون‌ها بالاتر رفته و به مرور باعث خرابی یاتاقان‌ها می‌شود.
انواع خرابی یاتاقان‌ها
خرابی یاتاقان ها به طور معمول به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند:
خط و خراش روی یاتاقان:
در صورتی که روغن موتور به مقدار و کیفیت مناسب به یاتاقان‌ها نرسد براساس اصطکاک خط و خراش‌هایی روی یاتاقان به وجود خواهد آمد که می‌تواند عملکرد آن را مختل کند. در صورتی که به موقع اقدام به تعمیر و تعویض یاتاقان‌های دارای خط کنید آسیب خاصی به موتور خودرو نخواهد رسید.
خوردگی یاتاقان‌ها:
با خرابی واشر سرسیلندر و ورود آب رادیاتوری که دارای مایع ضد یخ یا ضد جوش باشد به محفظه احتراق و موتور خودرو ترکیب آن با روغن موتور، یاتاقان‌ها وارد واکنش شیمیایی با مایع ضد یخ شده و به مرور خاصیت خود را از دست می‌دهند. این عامل در نهایت می‌تواند به شکستگی یاتاقان‌ها منجر شود.
ذوب و دفورمه شدن:
این نوع از خرابی به علت افزایش بیش از حد مجاز دمای موتور روی می‌دهد. درصورتی که سیستم خنک کننده موتور به درستی کار نکند یا با رانندگی پرشتاب، فشار مضاعف بر روی موتور خودرو اعمال کنید، حرارت موتور افزایش یافته که درنهایت موجب نازک شدن و دفورمه شدن یاتاقان‌ها می‌شود. این مورد از خطرناک‌ترین خرابی‌های یاتاقان محسوب می‌شود و در صورت بی توجهی به آن می‌تواند منجر به خرابی‌های شاتون مانند خمیدگی یا شکستی آن شود.
ترک و شکستگی:
یکی از وظایف یاتاقان‌ها پر کردن فضای خالی بین دسته پیستون و میل لنگ به منظور تضمین حرکت و چرخش آن و دفع ضربات است. این ضربات به مرور زمان فشار مضاعفی به یاتاقان‌ها وارد کرده و موجب تضعیف آن می‌شود. در نهایت این فرآیند به ترک خوردگی و شکست یاتاقان منجر می‌شود. در صورتی که این خرابی به موقع تشخیص داده و تعمیر نشود می‌تواند منجر به خرابی‌های اساسی موتور خودرو شود.
عوارض خرابی یاتاقان‌ها برای موتور خودرو
خرابی یاتاقان‌ها اگر جدی گرفته و در سریع‌ترین زمان ممکن نسبت به برطرف کردن آن اقدام نشود می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی برای موتور خودرو شود که قطعا تعمیر آن هزینه‌های هنگفتی را بر روی دست مالکین خودرو می‌گذارد. از جمله این آسیب‌ها می‌توان به کج شدن و شکستگی شاتون‌ها یا اصطلاحا شاتون زدن و در نهایت سوختگی موتور اشاره کرد.
نشانه‌های خرابی یاتاقان‌ها
در صورت روبرو شدن با سه نشانه زیر می‌توان پی به خرابی یاتاقان ها برد:
شنیدن صدای تق تق از موتور خودرو
برای آشنا شدن با این صدا کافیست دو ابزار فلزی را به طور متوالی به هم بزنید. صدای تولیدی شباهت بسیار بالایی به صدای خرابی یاتاقان دارد. البته باید توجه داشته باشید که تشخیص این صدا به علت منشا آن که درون موتور خودروست کمی سخت است زیرا صدای طبیعی کار کردن موتور تا حدودی صدای یاتاقان را پوشش می‌دهد. اگر صدای تق تق از موتور خودرو به گوش رسید در حالت خلاص و ایستاده کمی گاز بدهید، اگر فواصل زمانی به گوش رسیدن این صدا کمتر شد به احتمال خیلی زیاد یاتاقان‌های خودرو با ایراد روبرو شده‌اند. چنانچه صدای ضعیفی مشابه صدایی که شرح داده شد از موتور خودرو به گوش رسید جهت بررسی‌های بیشتر به تعمیرکاران مجاز مراجعه نمائید.
روشن شدن چراغ تعمیرات موتور در پشت آمپر
چنانچه چراغ تعمیرات موتور خودرو روشن شود می‌تواند نشانه خرابی یاتاقان‌ها باشد. البته این چراغ حالت‌های مختلفی دارد که برای شناخت معنای دقیق هر حالت آن نیاز به مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو است. همچنین برخی از خودروها فاقد این چراغ هشدار دهنده هستند و تنها به چراغ چک مجهز شده‌اند. در صورت روشن شدن چراغ چک در خودروهای فاقد چراغ هشدار دهنده تعمیرات حتما ضمن مراجعه به تعمیرکاران مجاز نسبت به انجام بررسی به وسیله دستگاه عیب‌یاب ( دیاگ ) اقدام نمائید.
قفل کردن موتور
این نشانه خرابی یاتاقان ها زمانی خود را نشان می‌دهد که مدت زمانی از خرابی یاتاقان ها گذشته باشد و نسبت به تعمیر آن اقدام نکرده باشید. در این صورت آسیب جدی به موتور خودرو رسیده و به علت تغییر فرم شاتون‌ها و ایجاد مشکل در سیلندرهای خودرو موتور کارایی خود را از دست داده و اصطلاحا موتور خودرو سوخته است. در این حالت هر چقدر که استارت بزنید میل لنگ چرخشی نداشته و عکس‌العملی از خود نشان نداده و موتور خودرو روشن نخواهد شد.
به طور کلی با تعویض به موقع روغن موتور و فیلتر روغن و همچنین استفاده از روغن و متعلقات اصلی و اجتناب از رانندگی پر فشار و پر شتاب احتمال خرابی یاتاقان ها را می‌توان کاهش داد. در صورت نیاز به تهیه روغن موتور و متعلقات اصلی آن می‌توانید از طریق این لینک و برای تهیه انواع یاتاقان‌های اصلی، دارای ضمانت کیفیت و به ارزان‌ترین نرخ بازار از این لینک اقدام نمائید.
چنانچه سابقه روبرو شدن با خرابی‌های مربوط به یاتاقان خودرویتان را دارید خوشحال می‌شویم تجربه خود را از روند شناسایی مشکل و مراحل و هزینه‌های متحمل شده برای تعمیرات را در قسمت نظرات با ما و دیگر خوانندگان وبلاگ کلیک یدک به اشتراک بگذارید.